Ateşi Taşıyan Bir Bitkidir Ki İnsana Benzer ve Kitaba
Narteks, erken Hristiyan ve Bizans bazilika ve kiliselerinde tipik olarak karşılaşılan, genellikle yapının batı yönünde bulunan giriş bölümü olarak tanımlanabilir. Narteks genellikle merkez bölümden duvarlar yahut sütunlar ile ayrılmaktadır. En görkemli örneği ise Edirnekapı’da bulunan Kariye Müzesi’dir. Bizans Döneminde kilise olarak kullanılan Kariye, dışarıdan sade gözükse de içi oldukça süslüdür. Dış Narteks’te İsa’nın hayatını, İç Narteks’te ise Meryem’in hayatı ile ilgili mozaikler yer almaktadır.
Fakat asıl Narteks hikâyesine kulak verelim;
Sıradan bir çiçek olarak gözüken Narteks ’in “Bilgi Ateşi” olarak adlandırıldığını kim bilebilirdi? Yunan mitolojisine göre dünya, Tanrı Titanlar adlı yaratıkların himayesi altındaymış. Daha sonra Zeus ortaya çıkarak dünyanın hâkimiyeti için bu Titanlarla savaşmış ve galip gelmiştir. Fakat galip gelmeden önce bir titanla olan evliliğinden dört çocuğu dünyaya gelmiştir. Kendi çocukları hariç diğer tüm titanları yok etmiş Zeus. Babalarının otoritesine karşı çıkan bu dört küçük titan, Zeus’u tanrı olarak kabul etmeyip özgürlüklerine düşkün olarak büyümüşler. Zeus’un canı bir hayli sıkılmış bu duruma ve onları cezalandırmak için birtakım planlar yapmıştır. Oğlu Atlas’ın cezası ömrü boyunca dünyayı sırtında taşımakmış. Bugünkü Atlas diye bahsedilen dünya haritasının adı bu titandan gelmektedir. Oğlu Meonitos’u yeraltına göndermiş, Epimetheus’u tanrıça Pandora ile evlendirmiş ki bu kadın felaketler saçmasıyla meşhurdur.
Kardeşler arasında en zeki olanı Prometheus, bu özelliğinden dolayı Olympos tanrılarının arasında kalmıştır. Zeus, insanların kendisine itaat etmesi, akıllarını kullanmamaları konusunda ısrarcıyken oğlu tam tersi, insan aklını savunarak Zeus’u karşısına almıştır. Zeus’un oğlu için cezası çok acı verici olmuş; oğlunun sevdiklerini yani insanları cezalandırmak.. Öncelikle insanların tüm besinlerini yer altına gömerek işe başlamış daha sonra Bilgi Ateş’ini İda Mağarası’na saklamıştır. Çünkü Bilgi Ateş’i elinden alınan insanlar Zeus’a itaat edecek, onu sorgulamayacak, emirlerine karşı gelmeyecek ve akıllarını kullanmayacaklardır.
Zeus, Prometheus’un ayaklanacağını tahmin edememiştir. Kahramanımız Prometheus Bilgelik Ateşini tekrar insanlara kavuşturmak için ateşe çok benzeyen Narteks’i alarak mağaranın yolunu tutmuş. İda’ya vardığında (Kaz Dağları) nöbetçilerden gizlenerek mağaraya girmiş ve Bilgelik Ateşini alarak Narteks’i orada bırakmıştır. Bilgelik Ateşi insanlara ulaşmış ulaşmasına ama Kahramanımızı büyük bir ceza beklemiştir. Zeus, oğlunu Kafkas Dağları’na zincirleyerek her gün yanına bir karga gönderiyormuş. Karga her gür karaciğerinden bir parçayla besleniyormuş, Ertesi gün tekrar yenilenen karaciğer, yine karganın yemi haline geliyormuş. Gel zaman git zaman aradan 30 sene geçmiş ve günün birinde Herkül, kahramanımızı o dağdan kurtarmış.
Prometheus ’un verdiği mücadele, insanların kendi yaratıcılığını kullanması, özgürlüklerini kazanmasıdır. Bilgi Ateşi elinden alınan insan, bilgelikten yoksun yaşayacak ve kendi düşünce sistemini oturtamayacaktır. Mitolojide görüldüğü üzere Narteks insanlığa en yüce iki unsuru ulaştırmıştır: Bilgi ve ateş.
İçinde ateşi taşıyan bitkimiz Narteks ‘in kelime kökeni Nar’dan gelmektedir. Nar ise yakısı ateş anlamı taşır. İçinde ateşi taşıdığından mıdır bilinmez, aynı zamanda hem insana hem de kitaba benzetilir Narteks. Eskilerden Ege kasabalarında her evin önünde bir Narteks ağacı dikilidir. Ucundaki ateşini bir kez tutuşturunca gün boyu sönmeyen Narteks çiçeği, insanlar için birçok işleve sahiptir; Hayvanları otlatmaya götürürken baston niyetine kullanılır. Soğuklarda ısınmak için ve geceleri karanlıkların ışığa kavuşması için de ucundaki ateşini kullanırlardı. Sarı sarı birçok çiçeği bulunan Narteks’e kimi yörelerde “Çoban ateşi çiçeği” olarak da bilinmektedir.
Yazımı sonlandırırken Aslıhan Pasajına uğurluyorum sizleri. Beyoğlu’nun nezih sahaflarını içinde barından bu pasaj, aynı zamanda Narteks’e de ev sahipliği yapmaktadır. Narteks Kitabevi’nde kendini gösteren çiçeğimizi hem görebilir hem de tozlu raflar arasında içeceğiniz bir çay ile ateşi taşıyan bitkimizin hikâyesini bir de Sıtkı Beyden dinleyin isterim.
Narteks, ateşi taşıyan bitki.
İnsana benzer, aynı zamanda kitaba.
Ateşi daima içinde taşıyanlara ve taşıyacak olanlara!
